Testversie

Nieuws over de Orde

Gezinsdag 2023

Gezinsdag in Grimbergen

Meer lezen
Dialoog als ordewoord na de pandemie

De internationale betrekkingen van de Orde in ontwikkeling Nu de pandemische noodtoestand voorbij is, moeten de externe contacten en evenementen om de Ridderorde van het Heilig Graf en haar activiteiten in het Heilig Land kenbaar te maken opnieuw leven worden ingeblazen. Hierbij geldt één ordewoord: dialogeren. Dialogeren betekent praten vanuit de basishouding van iemand die op een warme manier het antwoord van de gesprekspartner aanmoedigt. Een echte dialoog veronderstelt een fysieke ontmoeting en hieraan heeft het de voorbije jaren vaak ontbroken. Als gevolg hiervan is de wens om elkaar weer volgens de gulden regel van het Bijbels boek Sirach te kunnen spreken, des te nadrukkelijker aanwezig: “Antwoord niet alvorens zelf geluisterd te hebben en onderbreek niet diegene die spreekt”  (11, 8). In de schoot van de Ridderorde van het Heilig Graf heeft deze dialoog verschillende vormen aangenomen. Iedere dag ontvangt de Kardinaal Grootmeester geestelijken op doorreis in Rome. Met hen bespreekt hij de ontwikkelingen binnen de Orde rekening houdend met de verschillende gevoeligheden van de gelovigen in de wereld, dit alles ten einde hun verbondenheid met de Orde te verstevigen. De vraag naar deze ontmoetingen is niet zelden geïnspireerd door de vroegere ervaringen van Kardinaal Filoni. Als deskundige op het gebied van de problematiek in het Verre-Oosten, en in China in het bijzonder, of als nuntius in belangrijke landen in het Midden-Oosten, zoals in Irak of Jordanië geeft hij zijn opdracht een persoonlijke invulling. Op die manier wordt, dankzij het prestige en het charisma van de Grootmeester, het referentiepunt versterkt, dat de Orde in de complexe internationale context van moeilijkheden en spanningen vertegenwoordigt. De Gouverneur-Generaal kan op zijn beurt terugvallen op zijn rijke ervaringen die hij gedurende 46 jaar in dienst van de diplomatie van zijn land heeft verworven. Mede hierdoor heeft hij vooral zijn contacten met tal van leden van het diplomatiek korps in Rome weten uit te breiden. Dit is zeker het geval voor zijn relatie met Francesco Di Nitto, de nieuwe Italiaanse ambassadeur bij de Heilige Stoel. Deze diplomaat is een gewezen collega en goede vriend van de gouverneur en bezit een gedegen kennis over de Orde. Hij is tevens een gewezen consul van Italië in Jeruzalem Maar de contacten van de Grootmeester en de Gouverneur strekken zich ook uit tot de vertegenwoordigers van landen in gebieden waar de Orde nieuwe landscommanderijen zou kunnen openen, hetzij in Afrika, in Latijns-Amerika en in het Oosten. Hierbij gaat het zowel om bilaterale ontmoetingen als om collectieve ontmoetingen met kleine groepen ambassadeurs uit hetzelfde geografische gebied of met een gemeenschappelijke taal. Ook de contacten met politieke autoriteiten ontbreken geenszins op de agenda. Een van de belangrijkste was ongetwijfeld de audiëntie die Felipe VI van Spanje op 1 april 2022 aan de Kardinaal-Grootmeester verleende, dit naar aanleiding van de overhandiging van de Ordeketting aan de Spaanse vorst. Deze audiëntie had plaats in het Zarzuela Paleis en werd voorafgegaan door enkele vergaderingen van onze Gouverneur-Generaal op het Spaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken in Madrid. Een maand eerder was er dan weer de uitnodiging van de burgemeester van Londen, Vincent Keaveny. Bij die gelegenheid werd er ter ere van de Orde van het Heilig Graf in Mansion House een banket gehouden waaraan zowat 250 genodigden zouden participeren. Sprekers waren toen de Gouverneur-Generaal en de plaatsvervangende Gouverneur Generaal, Enric Mas, alsook Michael Byrne, landscommandeur voor Engeland en Wales, Peter Durnin, Landscommandeur voor Ierland en Bartolomew McGettrick, Voorzitter voor de Commissie voor het Heilig Land. In dit verband worden geregeld ook regeringsleden en vertegenwoordigers van buitenlandse parlementen in het Palazzo della Rovere in Rome ontvangen. Ondertussen zijn de rondleidingen in het Palazzo della Rovere voor onderzoekers en kunstliefhebbers ook opnieuw opgestart, alsook het organiseren van diverse evenementen in de prachtige zalen van het gebouw die omwille van de gezondheidsbeperkingen tijdens de pandemie lange tijd werden onderbroken. Met de voltooiing van de restauratiewerkzaamheden die onder het zorgvuldige toezicht van de superintendant werden uitgevoerd, trekken de fresco’s van Pinturicchio en het vermaarde plafond met de halfgoden steeds meer Italiaanse en buitenlandse bezoekers aan. Deze laatsten komen na het einde van de restricties en het opnieuw open stellen van de grenzen opnieuw massaal naar Rome en zijn nu meer dan ooit geïnteresseerd in de monumenten die gewoonlijk niet voor het publiek toegankelijk waren. Onder de evenementen die recent in de zalen van het Palazzo della Rovere werden georganiseerd, waren er zowel presentaties van boeken, avant-premières van films, debatten en rondetafelgesprekken over onderwerpen eigen aan geloof en religie en interviews, alsook filmopnames voor een mondiale bestemming. De initiatieven zijn dus heel uiteenlopend, maar hebben allen één en dezelfde doelstelling, met name: de Orde van het Heilig Graf en haar caritatieve acties in het Heilig Land een ruimere bekendheid te geven. Hiertoe worden de meest moderne technologieën aangewend en wordt er dankbaar gebruik gemaakt van het meest prestigieuze instrument waarover de Orde beschikt, het Palazzo della Rovere dat haar in de verre jaren vijftig van de vorige eeuw door Pius XII is geschonken. Naar analogie met de beroemde parabel uit het Evangelie, waarin de meester bij zijn vertrek voor een lange reis zijn talenten aan zijn dienaars overmaakt, zo wil ook de Orde haar eigen mogelijkheden beheren, opdat elkeen deze elk volgens de eigen kwaliteiten zou kunnen laten ontwikkelen en zo wil de Orde ook optimaal gebruik maken van het kostbare "talent" van het paleis dat kardinaal Domenico della Rovere liet bouwen om zijn meest illustere gasten een passend onthaal te bieden. Doorheen de voorbije eeuwen wist het vorsten, prinsen, kardinalen en kunstenaars op een passende manier te verwelkomen. Bron: Grand Magistère – mrt 2022 Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Een Pascha om te leven

Een overweging van de Grootmeester De Ridders en Dames van de Ridderorde van het Heilig Graf van Jeruzalem vieren de Pascha van de Verrezen Heer in vreugde en geloof. Voor ons is dit een speciale dag. Onze gedachten voeren ons naar het Heilig Land en naar de Basiliek van het Heilig Graf want daar precies ligt onze zin en onze motivatie. De herinneringen aan deze Heilige Plaats, die we tijdens onze pelgrimstochten hebben bezocht, hebben onze perceptie van het evangelieverhaal grondig gewijzigd. Deze herinneringen maken het ons tevens mogelijk om dezelfde ervaring te beleven als eens de mannen en de vrouwen die de Verrezen Heer hebben ontmoet. “Vurig heb ik ernaar verlangd om dit Paasmaal met jullie te eten” (Lc 22, 15) Het gevoel van Jezus, die volgens de wet van Mozes het grote Joodse feest met zijn vrienden doorbracht, eindigde niet bij dit laatste avondmaal. Integendeel, Jezus bleef levend en zichtbaar aanwezig, zodanig zelfs dat Hij hen opdroeg om dit feestmaal voor altijd te blijven herhalen. “Doe dit in gedachtenis aan mij” (Lc 22, 19). Dit verlangen werd daarna een sacrament, een engagement tot geloof in herinnering aan de Heer. Het werd een heilige en krachtige daad door de genade die ons is gegeven. Wij kunnen stellen dat deze wens van de Heer, dat deze uitnodiging om aan het Paasmaal te participeren, tot ons komt naar aanleiding van de liturgische verjaardag in het lopende jaar. Dit verlangen van de Heer strekt zich ook uit naar elk plaats in de wereld waar Eucharistie wordt gevierd. Ook wij worden uitgenodigd om het Pascha van de Heer binnen te treden, ter herinnering aan zijn passie, zijn dood en Verrijzenis. Maar wat betekent dit nu “de Pascha van Jezus binnengaan? Destijds bij de leerlingen was er vriendschap, was er een langdurige relatie die vanuit een zekere aantrekkingskracht was ontstaan en die met de tijd danig door de dialoog werd versterkt. Dit geboeid zijn werd krachtiger door nieuwe prediking, door een lange pelgrimstocht waarin zij getuige waren van wonderbaarlijke gebeurtenissen en door een barmhartigheid jegens de geringsten en de zieken die iedereen verbaasde en verwonderde. Jezus sprak over God en Hij sprak Hem aan als “Vader” . Hij interesseerde zich geenszins aan een exclusieve en intolerante religie. Voor Petrus en de anderen bestond er dus een veelheid van verbindingselementen. Maar voor ons ? Deze vraag is heel reëel en helemaal niet retorisch. Het gaat zelfs om een ernstige zaak, vooral omdat voor veel mensen vandaag het binnentreden in het Pascha doet denken aan een ritueel, aan het verleden of aan een gebeurtenis uit de pagina’s van een vervlogen geschiedenis ontleend. Dit is vooral van toepassing in een sociaal-culturele context die vaak onverschillig staat tegenover alles wat heilig is, in een context waarin nieuws en feiten gemakkelijk onder de mat worden geveegd, zelfs als ze dramatisch zijn. En aan onverschilligheid kan niet veel worden verholpen. Onwetendheid daarentegen kan wél worden overwonnen, een beetje nieuwsgierigheid kan hiervoor al volstaan. Het Pascha betreden in een context van geloof betekent de centrale gebeurtenis van het christelijk geloof herbeleven. Het is immers doorheen het Paasgebeuren dat wij de grootsheid van het mysterie van de menswording van God in Jezus begrijpen. Als Jezus niet was opgestaan, zo predikte Paulus tot de Korintiërs, zou het christelijk geloof zinloos zijn! (1 Kor 15: 14). Met Pasen naderen wij het mysterie van de Verrijzenis van de Heer. De dag van de eerste ontmoeting met de leerlingen werd de (zon)dag waarop de Verrezen Heer wordt herdacht. De opstanding van Jezus was iets ongelooflijks! Pasen brengt ons bij de ervaring van Petrus, Johannes, Thomas en de andere leerlingen, bij de ervaring van mannen en vrouwen die door het dramatisch einde van de Meester volkomen in de war waren maar die zij nadien toch weer levend aantroffen. Het was uiteindelijk Jezus zelf die hen uit deze diepe verwarring haalde: Nu ik weer bij jullie ben, kijk dan naar mijn handen, mijn voeten en naar mijn lichaam. Deze dragen de sporen van het lijden (cfr. Lc 24, 39); herinner u de woorden die ik tot u heb gesproken: ze hebben mij zonder enige reden gehaat (cfr Joh 15, 24); ik kom midden onder u terug (cfr Joh 14, 28)  en ik zal de Geest van de Waarheid naar jullie sturen (cfr Jon 16,7)  Hij komt voort uit de Vader en zal van mijn zending getuigen (joh 15,26-27). Het is precies op deze gebeurtenis dat het geloof van de Kerk is gegrondvest! Geconfronteerd met een levende Jezus die zich laat zien en aanraken, kijken de discipelen, de vrouwen en de anderen niet langer naar hem zoals zij dat vóór Zijn dood deden. Ze zien Hem voortaan met de nederigheid van een vertrouwen dat een nieuwe band, een nieuwe relatie tot stand brengt. Het betreft niet enkel een antropologische, maar evenzeer een theologische relatie, een band die de pijn, de dood en de verwarring van het hart en de geest heeft getrotseerd en die hen heeft gezuiverd. Het is de ultieme ervaring die in Jezus zijn goddelijkheid met zijn mens-zijn verenigt en die zijn leerlingen tot zijn gezanten in de wereld maakt. Met Pasen trekt Jezus ons op dezelfde manier naar zich toe, net zoals Hij dat eens met zijn vrienden deed. Want ook wij hebben er behoefte aan bij Christus te zijn en Hem te ontmoeten, ook wij verlangen ernaar zijn welwillende blik te voelen. Het is geen blik die veroordeelt maar een boodschap van vrede brengt. Het is de vredevolle blik waarmee Hij zijn leerlingen voor het eerst na zijn Verrijzenis begroette en zich met hen verzoende: De vrede zij met u! (cfr. Lc 24, 16). Pasen herinnert er ons aan dat God in ons leven geen onverschillige toeschouwer is, al is dit misschien al eens onze perceptie wanneer we door al het kwaad en het geweld rondom ons getraumatiseerd raken en het erop lijkt dat dit enkel met een “grote stilte”  vanwege God beantwoord wordt. Jezus blijft niet in de dood en in ons ongeloof begraven.Net als bij de twee leerlingen op weg naar Emmaüs houdt Christus ook ons gezelschap en laat Hij zich door middel van de tekenen van de Geest kennen. Hij verwarmt ons hart door zin te geven aan onze vragen. Hij zet zich bij ons aan tafel, neemt het brood en breekt het. Hij spreekt de zegen uit en voedt ons met Zijn sacramenten, Hij geeft ons Zijn vergeving en Zijn genade. Zo opent Hij langzaam ons de ogen. Alhoewel ons “hart zo traag is van begrip”  (Lc 24, 25) toch mogen we niet vergeten dat het herkennen van de betekenis van Pasen, ’t is te zeggen het herkennen van Jezus Christus als onze Heer en Meester, van binnenuit vertrekt. Hij is diegene die de verlossing brengt. Augustinus van Hippo, de heilige bisschop van de Noord-Afrikaanse Kerk in de vierde eeuw, sprak over de onrust die Christus in zijn hart had gelegd. Het is precies dié Christus, die er destijds zo naar verlangde de Pascha met zijn vrienden te beleven en die vanaf zijn Laatste Avondmaal op aarde wou dat de deur voor altijd zou openstaan en Zijn uitnodiging tot alle volkeren der aarde gericht zou blijven. Fernando Cardinal Filoni Grand Maître Bron : Grand Magistère – april 2022 Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Meer nieuws

Nieuws uit het heilig land

Aanvang van de restauratie van de vloer van het Heilig Graf in Jeruzalem

Maandagmorgen, 14 maart, kwamen de verantwoordelijken van de christen Kerken samen in het kader van de restauratie van de vloer van de Basiliek van het Heilig Graf. Het zijn met name de Grieks-Orthodoxe Kerk, de Katholieke Kerk en de Armeense Kerk die instaan voor het behoud van het Status Quo in het Heilig Graf. Tijdens een plechtigheid werd bij het Heilig Graf de eerste steen verwijderd om zo de werken aan te vatten aan de vloer van de basiliek. De vertegenwoordigers van de christen gemeenschappen wezen op het belang van hun onderlinge samenwerking. Frère Francesco Patton, Custode van het Heilig Land, de Grieks-Orthodoxe Patriarch Theofilos III en Sevan Gharibian, de grote kerkbewaarder van het Armeens Patriarchaat die optrad als vertegenwoordiger van Patriarch Nourhan Manougian, kwamen samen voor de plechtigheid waarbij de eerste steen werd opgebroken van het project ter vrijwaring en ter restauratie van de vloer van de Basiliek van het Heilig Graf van Jeruzalem. De werkzaamheden, die een vervolg zijn van de eerste restauratiewerken aan het Graf van Christus, die zowat een zestal jaar geleden door het Grieks-Orthodox Patriarchaat werden aangevat, worden deze keer ten laste van de Custode van het Heilig Land uitgevoerd.. Ze gebeuren in samenwerking met de Universiteit La Sapienza van Rome, het Centrum voor Conservatie en Restauratie “La Venaria Reale”, de Polytechnische School van Milaan en de ondernemingen Manes uit Padua en IG Ingegneria Geotecnica uit Turijn. “Eerst had er vóór het heiligdom van het Heilig Graf een korte liturgische plechtigheid in het Grieks, het Latijn en het Armeens plaats. Deze werd door drie priesters voorgegaan,” zo vertelt ons de Custode van het Heilig Land. Daarna nam Theofilus III het woord. Hij herinnerde aan de ervaringen die tijdens de vorige restauratie werd opgedaan en drukte tegelijk zijn enthousiasme uit voor het verder verloop van de werkzaamheden. De samenwerking tussen de christen gemeenschappen bij de restauratie van het Heilig Graf “De restauratie van dit heiligdom is een teken van hoop voor de hele wereld,” verklaarde de Grieks-Orthodoxe patriarch. “Wij betuigen onze oprechte dank aan alle experten die dit project mogelijk hebben gemaakt en wij zijn ervan overtuigd dat hierdoor het restauratieproject van de rest van de vloer van de basiliek en van de Rotonde van de Anastasis tot een goed einde zal worden gebracht, een project waar jaren geleden mee is begonnen.” De Custode van het Heilig Land verklaarde op zijn beurt hoe de pandemie het project van het Heilig Graf heeft vertraagd, maar hij stelde tegelijk hoe vandaag – in de moeilijke historische context – deze restauratie een andere betekenis heeft gekregen, “zeker omdat dit hier de plaats is, waar Jezus de hoeksteen van de Kerk is geworden.” Vervolgens benadrukte Aartsbisschop Gharibian het belang van de samenwerking tussen de verschillende christen gemeenschappen voor de restauratiewerken. Daarna begaven de vertegenwoordigers van de drie gemeenschappen en de betrokken organisaties zich naar de gang voor de sacristie van de franciscanen waar zij de eerste steen loswrikten waarmee de werkzaamheden zouden beginnen. Deze betroffen onder andere de beveiligingswerken van de site, de voorbereiding van de werken aan de elektrische en hydraulische installaties, alsook aan de brandbestrijdingssystemen. Archeologische opgravingen zullen nog meer dan twee jaar duren De werken die op maandag werden gestart, betroffen onder meer ook de bijzonder complexe opgravingen, die meer dan twee en een half jaar zullen in beslag nemen. “ "Wij mogen terecht fier zijn op het werk dat de onderzoekers van onze universiteit tot stand hebben gebracht. Het situeert zich immers op een van de meest heilige plaatsen voor de christenen die tegelijk een plaats met een groot historisch en artistiek belang is, “ verklaarde Antonella Polimeni, rector van de Sapienza. Zij bevestigde tegelijk de grote internationale faam en de autoriteit die de universiteit op het vlak van de geesteswetenschappen uitstraalt. Voor de archeologische activiteiten werd een interdisciplinair team samengesteld dat onder de coördinatie staat van Francesca Romana Stasolla van het Departement Oudheidkunde. Het team bestaat uit archeologen van het Departement Oudheidkunde en uit ervaren kunsthistorici. In 2019 vertrouwde de Custode van het Heilig Land aan het Departement Oudheidkunde reeds het archeologisch onderzoek toe bij de restauratie van de vloer van de basiliek. Er werd toen een database opgesteld en de historiek ervan werd beschreven. En er werden oplossingen bestudeerd om de documentatie rond de objecten efficiënter te ordenen en sneller consulteerbaar te maken. Er werden protocollen opgesteld om in Jeruzalem de archeologische activiteiten beter voor te bereiden en te coördineren. Het departement kreeg voor deze gevallen van de Israëlische autoriteiten zelfs een huiszoekingsvergunning. Tiziana Campisi pour Cité du Vatican Bron : Vatican News Foto : Persoonlijk archief van lds Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Mgr. Pizzaballa : « Laten we zoals de vrouwen bij het Graf op zoek gaan naar de Verrezen Heer

Op zaterdag 16 april ging Mgr. Pizzaballa, Latijns Patriarch van Jeruzalem, voor in de viering van de Paaswake in de Basiliek van het Heilig Graf te Jeruzalem. Staande voor het Graf van Jezus riep hij alle christenen op om de Blijde Boodschap van de Verrijzenis over de hele wereld te verkondigen. “Het evangelie van de Paaswake nodigt ons uit om ons even te bezinnen over de plaats van de vrouwen bij het lege Graf van Christus. Zij zijn Jezus tijdens heel zijn zending blijven volgen en zijn Hem tot het einde toe trouw gebleven,” zo stelde Mgr. Pizzaballa. De aartsbisschop hield in het bijzonder even halt bij de “grote moed van deze vrouwen” , de eerste erkende getuigen van de Verrijzenis. Zij waren het inderdaad die bij heel dit gebeuren fysiek aanwezig waren. Dit was niet enkel het geval tijdens de Passie en de Kruisdood, maar tevens bij het moment van de graflegging zodat zij eveneens de haastige wijze waarop Jezus werd begraven, tot in de details hebben kunnen waarnemen. “Zij stelden daar een gebaar van zorg en aandacht, ja een gebaar van échte Liefde, die zelfs door de dood niet kon tegengehouden worden,” zo wist de Patriarch te vertellen. Het waren ook deze vrouwen die op de eerste dag van de week ontdekten dat het Graf was geschonden. “Lucas wijst heel nadrukkelijk op hun zeer menselijke houding: zij zijn verward en tegelijk zeer verontrust (…) maar ze gaven ondanks hun grote schrik blijk van bijzondere moed. Ze keerden op hun stappen terug om aan de elf en aan de andere volgelingen te gaan vertellen wat zij zoëven hadden meegemaakt. Maar ze botsten op een muur van ongeloof.” Het waren levensechte vrouwen. Zij hadden een naam en een zending. Het was aan hen om de Verrijzenis “in primeur” aan te kondigen. “Zonder de moed van deze vrouwen, zonder hun belangeloze Liefde die hen in staat stelde om te zien en te geloven wat menselijkerwijze onmogelijk was, zouden de volgelingen zich achter hun angst hebben blijven opsluiten,” onderstreepte Mgr. Pizzaballa. De Kerk moet de zoektocht naar de Verrezen Heer beginnen Het Cenakel is de plaats “waar de Kerk haar zoektocht naar de Verrezen Heer moet aanvatten,“ ging Mgr. Pizzaballa verder. Deze plaats bevat een boodschap voor ieder van ons. Ze nodigt ons uit om de wijde wereld in te trekken om te pogen de verborgen betekenis van Christus’ blijvende aanwezigheid bij de mensen uit te leggen. En toch, misschien voelen wij ons, net als de apostelen bij het lege graf, geneigd om “Jezus onder de doden te zoeken” . “Wij zijn geneigd om de Meester te aanroepen en Hem te smeken om een einde te stellen aan de cultuur van dood en verderf (…) “ aan de ontworteling van de hele beschaving en het lot van miljoenen ontheemde immigranten. In het licht van deze realiteit lijkt de Paasvreugde wel héél ver weg,” zo leert ons Mgr. Pizzaballa. “En toch is de Verrijzenis van Christus een werkelijkheid die we kunnen aanraken en niet zomaar een ethische basis voor ‘correct’ handelen,” zo stelt hij. “Sedert Pasen is de Verrezen Christus permanent aanwezig en in de wereld aan het werk. Het is aan ons om – net als de vrouwen uit het evangelie, net zoals Petrus en Johannes – opnieuw de stroom van het levend water te herontdekken. Want Christus is de hoop van hen die zich niet in de veiligheid van het eigen wereldje opsluiten. Hij is de hoop van hen die – om het levend water te ontdekken – durven de onrustige wereld in te trekken.” Het is de vurige hoop van Mgr. Pizzaballa dat de Kerk, waar de Blijde Boodschap van Pasen voor het eerst wordt verkondigd, een baken van hoop zou zijn voor Gods volk dat op weg is naar de evangelische boodschap. “Laten wij de eersten zijn om, net als de vrouwen op die paasmorgen, samen op pad te gaan. Laten wij de eersten zijn om de Blijde Boodschap van de hoop op de verrijzenis te verkondigen. Laten we samen op pad gaan om aan de wereld de ware reden van onze hoop in Hem te verkondigen. In onze hoop is Hij waarlijk opgestaan,” zo besloot Mgr. Pizzaballa zijn boodschap. Vatican News Foto : © Fotoarchief lds Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Pelgrims keren terug naar het Heilige Land – Een gebed om vrede in de harten

De oorlog in Oekraïne, nieuwe Joods-Palestijnse spanningen en COVID-19, niets kan de bedevaarten naar het Heilig Land tegenhouden. “Het is terug mogelijk om de Heilige Plaatsen zonder veel hinder te bereiken,” vertelt don Andrea Simone, gids bij het Romeins Werk voor de Bedevaarten (l’Opera Romana Pellegrinaggi). Samen met Frère Bruno Varriano, rector van de grot van Nazareth, nodigt hij de hele wereld uit om in deze Mariamaand voor de vrede in de harten te bidden. Het Heilig Land is na twee jaar van pandemie opnieuw een waar kruispunt geworden waar pelgrims en toeristen elkaar in grote aantallen treffen en dit terwijl de oorlog in Oekraïne Europa en de hele wereld op hun grondvesten doet daveren. “Het verlangen naar vrede gaat wel met een grote bezorgdheid gepaard maar deze vertroebelt geenszins de vreugde van de pelgrim die in de voetstappen van Christus stapt,”  zo vertelt ons Simone Illiano, die deel uitmaakt van een groep bedevaarders die onder leiding van Père Andrea Simone van het Romeinse Werk voor de Bedevaarten doorheen het Heilig Land trekt. "De Ben-Gurion luchthaven in Tel Aviv wordt opnieuw een kruispunt van de meest uiteenlopende rassen en culturen,” schrijft hij terwijl zijn groep de Israëlische en Palestijnse sites bezoekt. “Orthodoxe Joden en Latijnse christenen, moslims, kopten en protestanten keren naar de Heilige Plaatsen terug.” “De overvolle soeks van Jeruzalem zowel als de minder bekende hoeken en kanten van Galilea die door de woestijn naar Judea leiden, alle centrale plaatsen die van een rijk religieus en historisch verleden getuigen… ze worden alle door grote groepen pelgrims van over de hele wereld overspoeld,” voegt hij daaraan toe. De boodschap van Christus weerklinkt doorheen de bedevaart Simone Illiano vertelt ons dat ”de Israëlische autoriteiten niet verrast werden door de nieuwe vloedgolf van toeristen die het land sedert het begin van het jaar overspoelt. Indien een covidtest in het land van herkomst 72 uur vóór de vlucht negatief uitviel, dient er bij de aankomst in Israël opnieuw een sneltest te worden afgenomen, waarvan het resultaat bepalend is of men nog in de ontvangstruimte in quarantaine moet verblijven.” Van haar kant heeft het Romeins Werk voor de Bedevaarten nooit opgehouden om een planning op te stellen om haar zending opnieuw in zijn volheid te hernemen en haar pastorale functie opnieuw te vervullen, met name om via het middel van bedevaarten de boodschap van Christus weer ten volle te verspreiden. De vreugde van een massale terugkeer “Theologen hebben het over de theologie van het Heil, hier hebben we het over de geografie van het Heil,” stelt Père Andrea Simone. In juli 2021 nam hij deel aan de bedevaart van een groep priesters en journalisten. Dit was de start van het hernemen van de reizen na de periode van de lock down. Toen waren de Heilige Plaatsen wel toegankelijk, zij het dan eerder als oorden van stille contemplatie. Maar het geheel voelde toch eerder vrij ongewoon aan, alleen al omwille van het afwezig blijven van de vele gelovigen die historisch steeds als de “levende stenen van Kerk” werden beschouwd. Vandaag toont don Andrea zich bijzonder enthousiast omwille van de terugkeer van de vele pelgrims. De nabijheid van de Paus bij de Custode Simone Illiano vertelde ons dat hij de echo van de woorden van Paus Franciscus heeft gehoord, die de Heilige Vader bij zijn bezoek in mei 2014 tot de minderbroeders van de Custode van het Heilig Land heeft gericht: "Als er in het Heilige Land nog een christelijke aanwezigheid mogelijk is, dan is dit dank zij jullie." Illiano herinnert eraan dat niemand zich ooit had kunnen voorstellen dat de gebedshuizen gedurende enkele jaren zouden leeglopen en dat pelgrims een van de meest fundamentele reizen voor hun geloof zouden moeten opgeven. Niemand kon vermoeden in welke mate de pandemische gebeurtenissen de kleine lokale economische realiteit op zijn grondvesten zouden doen daveren, en dat in een land dat al danig door aanzienlijke geopolitieke conflicten werd geteisterd. Hij stelde dan ook dat in deze context het belang van de Custode onmogelijk kan overschat worden. Hij legde de nadruk op het fundamenteel belang van het toerisme voor de lokale economie. Zo vormt het toerisme van de christenen en hun bedevaarten in het bijzonder, de enige bron van inkomsten voor de weinige christelijke gemeenschappen die er nog wonen en die door de conflicten tussen de Staat Israël en de Palestijnse Gebieden zo al onmenselijk getroffen worden. Daarom herinnerde hij aan het belang van de inzet van de minderbroeders, zo bijvoorbeeld in Bethlehem:  "ze zijn daar nooit gestopt met het organiseren van professionele handwerkcursussen voor kinderen in de regio, want de verkoop van religieuze voorwerpen bleef een onmisbare hulp voor de lokale christen gemeenschappen.” Bid voor de vrede in en met het Heilig Land De geloofservaring kreeg voor deze pelgrims toch wel een bijzondere invulling. Mede omwille van de nieuwe onrust en het oplaaiend geweld tussen Israël en de Palestijnse gebieden keerden zij op 4 mei naar Italië terug. Deze nieuwe spanningen en gewelddaden veroorzaakten in een paar weken tijd de dood van minstens 15 Israëli en 27 Palestijnen. “Aan het begin van de reis leefde er een zeker ongerustheid,” zo vertelden ze. “Maar de Opera Romana Pellegrinaggi volgde de situatie langs het voorziene traject permanent op de voet en zou geen risico’s nemen. Zo was bijvoorbeeld het feit dat het plein van de moskeeën om veiligheidsredenen door de autoriteiten was afgesloten en zij de spanningen niet verder wensten op te voeren, op zich al heel betekenisvol.” Belangrijker dan ooit is dan ook de oproep aan alle gelovigen om zich in gebed in diepe verbondenheid met het Heilig Land te verenigen. Fausta Speranza pour Cité du Vatican Bron : Vatican News Foto : Persoonlijk archief van lds Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Het Heilig Land : Jeruzalem mag nooit het monopolie van één enkele religie worden

De bisschoppen van de Coördinatie voor het Heilig Land hebben op 26 mei hun jaarlijkse solidariteitsbedevaart voltooid. Na vijf dagen van ontmoetingen met de lokale christenen wezen ze nog maar eens op het belang van de christen aanwezigheid in het Heilig Land. Zij dringen er bij de Westerse katholieken ook op aan om terug naar het heilig Land op bedevaart te gaan. “Jeruzalem is een Joodse, een christen en een moslimstad. Deze moet een gemeenschappelijk patrimonium blijven en mag nooit het exclusief monopolie van één enkele religie worden.” Deze stelling wordt door de bisschoppen van de Coördinatie voor het Heilig Land opnieuw bevestigd. Deze bisschoppen komen uit Europa en uit Noord-Amerika en sloten op 26 mei hun jaarlijks bezoek aan de regio af. De Coördinatie voor het Heilig Land werd in het jaar 2000 opgericht met als doel de christen gemeenschappen in het Heilig Land te ondersteunen. De vergadering koos dit jaar als thema: "Jeruzalem, de plaats van de ziel, een moeder die ons opvoedt en ons doet groeien." Het was opnieuw een gelegenheid om de wereld eraan te herinneren hoe belangrijk de christen aanwezigheid in deze stad en in heel het Heilig Land wel is en om nog eens de aandacht te vestigen op de economische en politieke problemen waarmee de plaatselijke christenen nog steeds te kampen hebben. De vijf dagen van bijeenkomsten en colloquia werden gehouden in de context van het recente overlijden van Shireen Abu Aqleh, de Palestijns christelijke journaliste die op 11 mei in de stad Jenin werd doodgeschoten. Ondersteuning van plaatselijke christelijke gemeenschappen We citeren even Mgr. Pierbattista Pizzaballe, de Latijnse Patriarch van Jeruzalem: "Het is ons recht en onze plicht als christenen om de openheid en de universaliteit van de stad te steunen.” Hiernaar verwijzend herinnerden de bisschoppen van de Coördinatie eraan dat “de christelijke gemeenschap essentieel is voor de identiteit van de stad Jeruzalem, zowel nu als in de toekomst.” Maar zij wezen er tevens op hoe haar permanente aanwezigheid voortdurend door bezetting en onrechtvaardigheid wordt bedreigd. "Velen van hen die wij hebben ontmoet, hebben te maken met geweld en intimidatie vanwege groepen kolonisten, met allerlei beperkingen inzake hun bewegingsvrijheid of met scheiding van gezinnen omwille van het juridisch statuut dat hun is toegekend,” zoals dit in het slotcommuniqué staat te lezen. De bisschoppen hebben tevens nota genomen van "de bezorgdheden" die de plaatselijke christelijke gemeenschappen tijdens hun ontmoetingen hebben geuit. Hierbij verwezen zij naar "de eenzijdige beperkingen van de godsdienstvrijheid die de Israëlische politie tijdens het Paasfeest aan de christenen oplegt". Rouwbetuigingen aan de familie van de journaliste Shireen Abu Akleh In hun slotverklaring maakten de bisschoppen ook melding van de moord op de Palestijns-christelijke journaliste Shireen Abu Akleh, en van de "diepe bedroefdheid en woede van de plaatselijke christenen" over haar dood en over de  "schandelijke aanval op de deelnemers aan haar begrafenis" . Een van de onderwerpen die in de verklaring aan de orde komen, is de aanklacht tegen de  "armoedige omstandigheden" als gevolg van de pandemie waarin "mensen van welke origine ook" gedwongen worden te leven. Toch hielden de bisschoppen eraan om ondanks de vele uitdagingen toch ook tal van tekenen van hoop te herkennen. Zo bijvoorbeeld de aanwezigheid van christelijke organisaties die de zorg op zich nemen om het welzijn van hun gemeenschap en van de samenleving te vrijwaren en die "onvermoeibaar werken om de ontberingen van hun medemensen te verlichten en hun levensomstandigheden te verbeteren". Een oproep om naar het Heilig Land terug te keren De verklaring eindigt met een oproep aan de pelgrims om opnieuw het Heilig Land te bezoeken en zo goed als mogelijk de christenen in heel de regio financieel te ondersteunen. "Het is van wezenlijk belang dat alle pelgrims de realiteit van de levensomstandigheden van de plaatselijke christelijke gemeenschap voor ogen houden en zich het lot van hun geloofsgenoten aantrekken,” zo stelt de tekst duidelijk. “Een echte pelgrimstocht naar het Heilige Land moet een reis zijn van geloof, ontmoeting en solidariteit.” Ook Paus Franciscus bevestigde van zijn kant de universele waarde van Jeruzalem, die verder reikt dan elke territoriale overweging. De Coördinatie voor het Heilig Land hoopt dat “alle christenen, geïnspireerd door Jezus Christus die de bron van alle vrede is, het heilig statuut van de stad zullen helpen bewaren en een authentieke visie op Jeruzalem als een plaats van dialoog en eenheid zullen bevorderen.” Claire Riobé  voor Cité du Vatican Foto : © Fotoarchief lds Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Het Heilig Land : de terugkeer van de pelgrims, tussen opluchting en wantrouwen

In januari 2022 werden na twee jaren van gezondheidscrisis de grenzen van de staat Israël opnieuw geopend. Zwevend tussen een gevoel van opluchting en een zekere vrees hopen de reisgidsen en de handelaars dat de zomer van 2022 opnieuw een terugkeer naar het normale zal inluiden. Enkele getuigenissen. Sommigen hebben het over een enorme opluchting, maar anderen spreken dan weer over een  “wachttijd zonder einde” . De tergkeer van de toeristen die de voorbije maanden gestaag toenam, verschilt in ieder geval sterk van regio tot regio. In de bedevaartsoorden in Israël, zoals Jeruzalem en Nazareth, maken sedert februari tientallen groepen hun opwachting in de heiligdommen en in de hotels. De meeste komen uit de Verenigde Staten en uit Europa. Maar in de Palestijnse gebieden wegen de economische gevolgen van de crisis nog steeds loodzwaar op de lokale bevolking. Zo wachten de gidsen en handelaars in Bethlehem en Jericho, in de omgeving van de Jordaan, nog steeds tevergeefs op de terugkeer van de pelgrims. Een zeer ongelijk verdeeld herstel Het jaar 2019 staat als een recordjaar inzake toeristische toestroom in het Heilig Land geboekstaafd. Dit was nog voordat de Covid-19-pandemie een abrupt einde maakte aan de opwaartse vlucht in de regio. Met de COVID-pandemie kwamen meteen duizenden arbeiders en bedienden in deze sector zonder werk te zitten. Na ruim anderhalf jaar van stilstand begon het toerisme in november 2021 zachtjes te herleven toen de Israëlische staat opnieuw de grenzen opende. Dit besluit werd in december nog wel even teruggeschroefd, maar in januari 2022 werden de vluchten definitief toegestaan. Er dienden wel nog heel strikte voorwaarden nageleefd te worden. Volgens de Vereniging voor Internationaal Luchttransport situeerde het aantal reizigers in Israël in februari zich nog steeds 60% onder het niveau van drie jaar terug. Maar de lokale reisleiders in het Heilig Land moesten al snel vaststellen dat het plotselinge uitbreken van de oorlog in Oekraïne op 24 februari 2022 terug een einde maakte aan de komst van veel reizigers. De stijgende internationale gas- en tarweprijzen en de daaruit voortvloeiende inflatie hebben velen ervan weerhouden om opnieuw op reis te gaan. Een “ongelooflijke opluchting” George Safar is een Franstalige gids in het Heilig Land met als thuisbasis Haïfa en Jeruzalem. “Ik kan zeggen dat ik bijna onafgebroken met grote groepen heb kunnen werken. Men herleeft na twee stressvolle jaren,” vertelt hij. Maar deze katholiek van de Syrische ritus blijft bezorgd over een mogelijke nieuwe sluiting van de grenzen, mocht de gezondheidssituatie opnieuw gaan verslechteren. Toch drukt hij zijn vreugde uit over het feit dat hij opnieuw aan het werk is en hij vraagt met aandrang dat de pelgrims weer zouden overwegen om naar het Heilig Land te komen. Zijn opluchting wordt door Laure Joubran gedeeld. Zij is een christen theologe die in Israël in Nazareth woont. Samen met haar man runt zij een maatschappij van reisbussen. Hun gezinsleven, dat jaarlijks met het ritme van de komst van de pelgrims mee evolueert, heeft de voorbije maanden beetje bij beetje zijn normale gang hernomen. “Wij herleven als het ware, het is een echte opluchting, ” zegt ze. De mensen blijven bidden en hopen In Bethlehem is de realiteit echter anders. De stad ligt in de Palestijnse gebieden en 90% van de economie draait hier op de toeristische industrie. Hier zijn de bedevaarten niet op hetzelfde ritme hernomen zoals dit in Israël het geval is en de gidsen en de handelaars halen nauwelijks 30% van hun normale omzet. Père Rami Asakrief ofm is franciscaan en momenteel pastor in de Latijnse parochie van Bethlehem. Hij blijft zijn parochianen geestelijk ondersteunen voor wie het wachten wel eindeloos lijkt. “De mensen blijven bidden en hopen, maar de resultaten blijven uit. Ik weet dat de Heer altijd met ons is en dat verkondig ik ook aan mijn parochianen (…),” zo vertelt hij ons. Honderden medewerkers van hotels en restaurants in Bethlehem hebben hun baan moeten opgeven om in Jeruzalem werk te zoeken. Allen hopen dat het zomerseizoen de stad opnieuw zal laten herleven. Allen hopen dat het zomerseizoen de stad zal toelaten zich te herstellen, en dat de toeristen die vroeger de straten van de stad vulden, zouden terugkeren, al was het misschien maar voor een deel. Claire Riobé voor Cité du Vatican Foto : © Fotoarchief lds Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Jeruzalem : “Het ontbreken van internationale garanties leidde tot de overwinning van de kolonisten"

Na twee decennia van juridische strijd verliest het Grieks-Orthodox Patriarchaat van Jeruzalem, dat in de Oude Stad is gevestigd, twee eigendommen aan de ultra-nationalistische Joodse organisatie Ateret Cohanim – interview met Mgr. Shomali, Latijns Patriarchaal Vicaris van Jeruzalem. Het is een verloren strijd. Het Opperste Gerechtshof van Israël heeft op de avond van 8 juni de aankoop van eigendom van de Grieks-Orthodoxe Kerk in de Oude Stad van Jeruzalem door een Israëlische kolonistenvereniging bekrachtigd. Na een juridische procedurestrijd van bijna twintig jaar mag de ultranationalistische Joodse organisatie Ateret Cohanin nu drie hotels in de christelijke en islamitische wijken van de Oude Stad in gebruik nemen. Een fysieke, religieuze en culturele bedreiging Voor Mgr. William Shomali, Vicaris van het Latijns Patriarchaat van Jeruzalem, is het duidelijk: het verlies van deze eigendommen zullen het karakter van de christen wijk van Oost-Jeruzalem grondig wijzigen. "De twee hotels in onze buurt zullen aan honderden gewapende en gewelddadige kolonisten onderdak bieden. Voor ons betekent dit concreet dat ze het verkeer in de christelijke wijk op elk moment kunnen lam leggen, dat ze processies van het Latijns Patriarchaat kunnen tegenhouden, of erger nog, ons straffeloos allerlei kwellingen kunnen laten ondergaan.” zegt hij waarschuwend. “Dit vormt voor de toekomst een fysieke, religieuze en culturele bedreiging, waarvan de Palestijnse christenen de eerste slachtoffers zullen zijn,”  zo meent hij. “ Wij willen niet dat onze wijk een kolonistenwijk wordt. Dit is net hetzelfde alsof wij twee grote hotels in de Mea Shearim zouden kopen. Dit is de wijk van de ultra-orthodoxe Joden in West-Jeruzalem. Iedereen moet over een eigen ruimte beschikken waar men vrij kan ademen.” Mgr. Shomali geeft het toe:  “Dat alles is het gevolg van een zwakheid van het Orthodoxe patriarchaat, waarvan werknemers in 2004 smeergeld ontvingen om hen ertoe aan te zetten de verkoop van de twee hotels met Ateret Cohanin te ondertekenen.”  De patriarchale vicaris van Jeruzalem wijst echter toch ook op “een duidelijke sympathie van het Israëlische Hof ten aanzien van de kolonisten" , waardoor deze juridische kwestie voor de christenen van de Oude Stad een verloren strijd is geworden. Judaïsering van de Oude Stad Op 26 maart hebben de kolonisten van Ateret Cohanin reeds een deel van het Hotel Petra in bezit genomen, dit alvorens er zelfs een uitzettingsbevel was uitgevaardigd en op een moment dat de zaak nog niet door de Israëlische rechtbank beslist was. Het Grieks-Orthodoxe patriarchaat vindt overigens het rechtsbesluit van 8 juni onrechtvaardig. Men legaliseert de “oneerlijke en volkomen illegale” methoden van de kolonisten om zich op een van de meest symbolische plaatsen van de Arabisch Islamitische en christelijke aanwezigheid in Jeruzalem te vestigen. Van zijn kant formuleert Mgr. Shomali een scherpe aanklacht tegen een tendens van Judaïsering van de oude stad, die in de laatste paar jaar al duidelijk een aanvang heeft genomen. De toegang naar de christelijke wijk, aan de Nieuwe Poort, is in een ware "openluchtbar" herschapen. Het is er een komen en gaan van Israëli's  "die er gewoon een biertje of een koffie komen drinken" , zegt hij, “en zo worden er weer nieuwe stappen gezet in de transformatie van een van de weinige ruimten die nog voor Palestijnse christenen gereserveerd zijn.” Totaal gebrek aan internationale garanties Mgr. Shomali doet nu een oproep om de status van Jeruzalem te beschermen, zodat alle gemeenschappen en pelgrims er zich zonder de minste bedreiging kunnen verplaatsen.  "Jeruzalem moet een stad zijn die voor iedereen openstaat, met gelijke rechten voor alle mensen. Een stad waar iedereen de ander respecteert," zo eist hij. Het blijft aan de christelijke gemeenschappen om bij de internationale instanties garanties te vragen om de speciale status van Jeruzalem te beschermen. “ "We gebruiken principieel nooit geweld (...). Het enige wat we kunnen doen, is praten en druk uitoefenen. Mondelinge beloften zijn niet genoeg, we zien het hier elke dag heel duidelijk. Het ontbreken van internationale garanties heeft tot de overwinning van de kolonisten geleid,” bevestigt Mgr. Shomalie. “De Israëlische rechterlijke macht moet zich overigens ook nog over een ander aspect van deze juridische strijd uitspreken. Het betreft het lot van de Palestijnse bewoners die de status van ‘beschermde huurders’ hebben,” aldus Assaad Mazzawi, advocaat van het Grieks-Orthodoxe Patriarchaat. Interview van Claire Riobé voor Cité du Vatican www.vaticannews.va Foto:  © Latijns Patriarchaat van Jeruzalem Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Meer nieuws

Nieuws over de Landscommanderij

Meer nieuws

Overige Nieuws

Vergadering

Vandaag zitten wij bij Organica voor een vergadering

Meer lezen
Vergadering

NL - Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit anim id est laborum.

Meer lezen
Collecte op Goede Vrijdag in Gallilea en een nieuw lyceum in Kana

Frère Roger Marchal ofm is momenteel Commissaris voor het Heilig Land in Frankrijk en België. Ieder jaar wordt op Goede Vrijdag in zowat alle kerken overal ter wereld een collecte georganiseerd met als bijzondere intentie de steun aan de christenen in het Heilig Land. Naar aanleiding van deze geldinzameling heeft Frère Roger het over een van de financiële projecten in 2022 van de Franciscaanse Custode. Hij deelt met ons ook de moeilijkheden waarmee de lokale christenen af te rekenen krijgen, nu ze door twee jaar pandemie zo zwaar getroffen zijn. Elk jaar helpen de gelden die bij de collecte van Goede Vrijdag worden ingezameld de Kerk van Jeruzalem en het Midden-Oosten om de Heilige Plaatsen en de lokale christen gemeenschappen te ondersteunen. De sommen die op Goede Vrijdag worden ingezameld worden jaarlijks voor tal van caritatieve, educatieve en sociale initiatieven ten voordele van de christen bevolking aangewend. Op lange termijn is het de betrachting om mede door deze ontvangsten de aanwezigheid van de Arabische christenen in het Heilig Land te handhaven. Zo maakte een deel van de inkomsten uit de collecte van Goede Vrijdag het dit jaar mogelijk om in Kana, een stad in Galilea op enkele kilometers van Nazareth, een lyceum te bouwen. Kana is de stad waar zich het heiligdom bevindt dat herinnert aan het feit dat volgens het evangelie de Heer daar water in wijn heeft veranderd. De stad telt 23.000 inwoners waaronder 10% christenen en 90% moslims. Men vindt er een Franciscaanse gemeenschap waarvan de aanwezigheid tot 1641 terug gaat. De bouw van een lyceum in deze stad moet het aan christen en moslimjongeren mogelijk maken om er een schoolse opleiding tot aan het baccalaureaat te volgen. Deze multi-confessionele onderwijsinstelling zal na een bouwtijd van ongeveer 7 jaar in mei 2023 zijn deuren kunnen openen. Dit project brengt méér dan wat ook hoop voor de jonge christenen in deze regio, die zich omwille van economische redenen in de verdrukking weten en zich zodoende onder de permanente verleiding bevinden om naar het buitenland uit te wijken. De rest van de ingezamelde bedragen zullen dienen om de christenen van de Kerk van Jeruzalem te ondersteunen, zeker nadat de impact van het opschorten van het toerisme en de bedevaarten in 2020 en 2021 omwille van de pandemie zich zo zwaar liet voelen. Claire Riobé voor Cité du Vatican Foto : © Fotoarchief lds Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore

Meer lezen
Meer nieuws
De Ridderorde van het
Heilig Graf van Jeruzalem
Basiliekvoorplein 1
1083 Brussel
Newsletter

Deze website maakt gebruik van cookies. Essentiële en functionele cookies zijn noodzakelijk voor de goede werking van de website en kunnen niet worden geweigerd. Andere cookies worden gebruikt voor statistische doeleinden (analysecookies) en worden alleen geplaatst als u met de plaatsing ervan instemt. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie.